All posts by : admin

Άρθρο του Παναγιώτη Αλαμάνου, Διευθύνων Σύμβουλος, ΣΟΛ Crowe στο Money Review

Ο κλάδος του τουρισμού και της φιλοξενίας συγκαταλέγεται στους πλέουν δυναμικούς για την ελληνική αγορά, έχοντας σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό συνδέσει τα αποτελέσματά του με αυτά της πορείας της ελληνικής οικονομίας.

Αν και οι παγκόσμιες κρίσεις των τελευταίων ετών όπως η υγειονομική κρίση και η τρέχουσα ενεργειακή επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τους τουριστικούς προορισμούς και τις τουριστικές επιχειρήσεις, η Ελλάδα και ο ελληνικός τουρισμός επέδειξαν σημαντική ανθεκτικότητα, με εξαιρετικά αντανακλαστικά αλλά και γρήγορα βήματα ανάκαμψης που τους επέτρεψαν όχι μόνο να επιστρέψουν σε τροχιά ανάπτυξης, αλλά και να καταγράψουν μια δραστική ενδυνάμωση του ελληνικού τουριστικού brand.

Tα στοιχεία καταδεικνύουν ότι το 2022 αποτέλεσε ένα έτος ορόσημο για τον ελληνικό τουρισμό δεδομένων των πολυάριθμων εξαγορών, των νεοεισερχομένων ξενοδοχειακών brands και των έργων ανακαίνισης που βρίσκονται σε εξέλιξη στον τουριστικό τομέα.  Οι θετικές εξελίξεις για τον ελληνικό τουρισμό αποτυπώθηκαν και στα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος αναφορικά με τα έσοδα του τουριστικού τομέα, τα οποία έφτασαν σχεδόν τα έσοδα του 2019.

Η νέα στρατηγική για τον ελληνικό τουρισμό την οποία κατέθεσαν οι φορείς του τουρισμού στο αρμόδιο Υπουργείο, προβλέπει 50 εκατ. αφίξεις έως το 2030. Ένας αριθμός που σήμερα  μοιάζει εφικτός, περνάει όμως υποχρεωτικά μέσα από τη συνεργασία δημοσίου και ιδιωτικού τομέα – ιδιαίτερα σε ζητήματα, νομοθεσίας, διαχείρισης προορισμών και χρηματοδότησης επενδύσεων.

Σήμερα, στο πλαίσιο της χρηματοδότησης του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, το Υπουργείο Τουρισμού έχει ήδη αναλάβει και δρομολογήσει έργα τα οποία δείχνουν μια σαφή κατεύθυνση σχετικά με τις απαιτούμενες επενδύσεις που θα καταστήσουν βιώσιμη την υλοποίηση της νέας στρατηγικής για τον τουρισμό. Τα 7 κύρια υποέργα αφορούν στη διαχείριση προορισμών και στη διαμόρφωση του πλαισίου για την δημιουργία Οργανισμών Διαχείρισης & Προώθησης Προορισμών στον ορεινό τουρισμό, με στόχο τη βελτίωση του τουριστικού προϊόντος ορεινού τουρισμού αλλά και την ανάδειξη της Ελλάδας ως ένας ανταγωνιστικός και ελκυστικός προορισμός ορεινού τουρισμού στην Ευρώπη.  Επίσης, αφορούν στον τουρισμό υγείας & ευεξίας, στον  αγροτουρισμό και τη γαστρονομία, στην αναβάθμιση των τουριστικών λιμένων, στις προσβάσιμες παραλίες, στον τουρισμό καταδύσεων και τον υποβρύχιο τουρισμό και στην τουριστική εκπαίδευση και κατάρτιση. Αυτά τα έργα αποτελούν και την βάση για την ανάπτυξη του ελληνικού τουρισμού τα επόμενα χρόνια.

Χτίζοντας πάνω στις επιτυχίες των προηγούμενων ετών, οφείλουμε να χρησιμοποιήσουμε τους διαθέσιμους πόρους χρηματοδότησης του Ταμείου Ανάκαμψης & Ανθεκτικότητας έτσι ώστε να ενισχύσουμε την βιώσιμη ανάπτυξη των προορισμών και των τοπικών κοινωνιών εξασφαλίζοντας θέσεις εργασίας, αλλά και να επιταχύνουμε τις ιδιωτικές επενδύσεις που θα δημιουργήσουν συνθήκες για ποιοτικότερο τουρισμό και επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου. Τόσο τα αποτελέσματα του 2022 για τον τουρισμό, όσο και οι προβλέψεις για το 2023 βάσει των ήδη υπαρχόντων στοιχείων των κρατήσεων, αποτυπώνουν την συνέχεια της δυναμικής του ελληνικού τουρισμού ο οποίος δείχνει ότι για τα επόμενα χρόνια θα παραμένει κομβικής σημασίας για την ελληνική οικονομία. Αξιοποιώντας λοιπόν το θετικό του αποτύπωμα, ο ελληνικός τουρισμός έχει μια σημαντική ευκαιρία να είναι πραγματικά η ατμομηχανή της ανάπτυξης της χώρας μας. 

Συνέντευξη του Σταμάτη Δρίτσα, Αναπληρωτή Διευθύνοντα Συμβούλου, ΣΟΛ Crowe Συμβουλευτική, στο CNN Greece.

Συνέντευξη για το κρίσιμο ζήτημα της εκπαίδευσης των μελών των Διοικητικών Συμβουλίων των εισηγμένων εταιρειών στο ΧΑΑ παραχώρησε ο κ. Σταμάτης Δρίτσας, Αναπληρωτής Διευθύνων Σύμβουλος της ΣΟΛ Crowe Συμβουλευτικής, στο CNN Greece.

Ο κύριος Δρίτσας, αναλύοντας την ανάγκη διαρκούς εκπαίδευσης για τα μέλη του Δ.Σ. των εισηγμένων εταιρειών, τονίζει πως αφενός προκύπτει από τον νέο νόμο 4706/2020, ο οποίος καλύπτει συγκεκριμένες ανάγκες, αφετέρου είναι απαραίτητη για την αποτελεσματικότερη λειτουργία της κάθε εισηγμένης εταιρείας και το όφελος των συμφεροντούχων.

«H εκπαίδευση αυτού του επιπέδου στοχεύει στην ενδυνάμωση των τεχνικών και επαγγελματικών δεξιοτήτων τους, στην παροχή επίκαιρων πρακτικών γνώσεων και στην ανάπτυξη μιας νοοτροπίας διακυβέρνησης επικεντρωμένης στους κινδύνους, έχοντας ως τελικό αποτέλεσμα την αναβάθμιση των δεξιοτήτων των Δ.Σ., την αποτελεσματικότερη λήψη αποφάσεων και τελικά την αύξηση της ανταγωνιστικότητας της επιχείρησής την οποία εκπροσωπούν», εξηγεί ο ίδιος.

Η ΣΟΛ Crowe Συμβουλευτική, μέσω των συμβουλευτικών υπηρεσιών Εταιρικής Διακυβέρνησης, παρέχει συγκεκριμένα και απολύτως στοχευμένα στο προφίλ, τους ρόλους και τις ανάγκες των μελών των Δ.Σ. προγράμματα εκπαίδευσης. Όπως τονίζει ο κ. Δρίτσας, «η ΣΟΛ Crowe Συμβουλευτική διαθέτει ένα πλήρες πακέτο συμβουλευτικών υπηρεσιών και υπηρεσιών διασφάλισης, ειδικά προσαρμοσμένο στον σχεδιασμό και την ανάπτυξη μοντέλων εταιρικής διακυβέρνησης, με σκοπό αφενός την υποστήριξη και την υποβοήθηση της διαδικασίας συμμόρφωσης των διοικήσεων των υποκείμενων στον νόμο ανώνυμων εταιρειών στο νέο πλαίσιο, αλλά και αφετέρου την υποστήριξη στη λήψη αποφάσεων στρατηγικής, ως προς την επιλογή του κατάλληλου για το μέγεθος και την πολυπλοκότητας της οντότητας, μοντέλου εταιρικής διακυβέρνησης σε όλα τα επίπεδα».

Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη που παραχώρησε ο κ. Σταμάτης Δρίτσας, Αναπληρωτής Διευθύνων Σύμβουλος, ΣΟΛ Crowe Συμβουλευτική στο CNN Greece

Κ. Δρίτσα, ο νέος νόμος 4706/2020 διαμορφώνει ένα νέο κανονιστικό πλαίσιο για τις ανώνυμες εταιρείες με τίτλους εισηγμένους στο Χρηματιστήριο Αθηνών, σύμφωνα με το οποίο γίνεται πλέον υποχρεωτική η Εκπαίδευση των μελών των Διοικητικών Συμβουλίων. Πόσο σημαντική είναι αυτή η εκπαίδευση για τις ελληνικές επιχειρήσεις;

Όπως είναι λογικό, τα ανώτατα στελέχη των εταιρειών όπως είναι τα μέλη των Διοικητικών τους Συμβουλίων, είναι απαραίτητο να κατέχουν τη γνώση και τις δεξιότητες τα οποία διαρκώς εμπλουτίζονται, τόσο όσον αφορά σε διαδικαστικά ζητήματα όσο και στην ουσία του αντικειμένου. Μέσω της διαρκούς εκπαίδευσης διασφαλίζεται η διατήρηση των τεχνικών δεξιοτήτων και η διαρκής επικαιροποίηση των γνώσεων των μελών των Δ.Σ., ειδικά όσον αφορά στις εισηγμένες στο Χρηματιστήριο Αθηνών εταιρείες τις οποίες και αφορά ο νόμος που αναφέρατε.

Στο σημείο αυτό, αξίζει να επισημάνουμε πως για την ανάγκη εφαρμογής του μέτρου, εξετάζονται τρεις βασικοί παράμετροι:

α) Η ικανότητα των μελών των Δ.Σ. να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της εργασίας που καλούνται να επιτελέσουν λόγω του ρόλου τους – και συνεπακόλουθα  να παρέχουν υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας  σύμφωνα με τις προσδοκίες  των μετόχων και των λοιπών συμφεροντούχων,

β) τα αντανακλαστικά και η ικανότητα των Δ.Σ. να αντιδράσουν στις ταχείες και πολυεπίπεδες αλλαγές του επιχειρηματικού περιβάλλοντος στο οποίο λειτουργούν σήμερα οι επιχειρήσεις και

γ) η δημιουργία μίας ποιοτικής από κάθε άποψη και ανταγωνιστικής ομάδας ηγεσίας, η οποία θα ενισχύσει την αποδοτικότητα, και την αποτελεσματικότητα των λειτουργιών του Δ.Σ. αλλά και ευρύτερα της διοίκησης, της εποπτείας και του ελέγχου της οντότητας σε όλα τα επίπεδα.

Στην κάλυψη των αναγκών που διαμορφώνονται από αυτές τις παραμέτρους, αποσκοπεί και η στοχευμένη  εκπαίδευση των μελών των Δ.Σ.

Είναι λοιπόν σαφές, πως προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που συνδέονται με τις παραμέτρους αυτές, τα μέλη Δ.Σ. χρειάζονται τακτική και στοχευμένη εκπαίδευση, δηλαδή εκπαίδευση που είναι προσαρμοσμένη στους ρόλους, το επαγγελματικό και ακαδημαϊκό προφίλ και τις ανάγκες των μελών του Δ.Σ.

Με τον τρόπο αυτό, η εκπαίδευση των μελών των Δ.Σ. έχει και τα επιθυμητά αποτελέσματα. Δηλαδή, ενδυναμώνει τις τεχνικές δεξιότητες και τις γνώσεις τους σε πεδία άμεσης εφαρμογής διοίκησης, εποπτείας και ελέγχου, τούς παρέχει πρακτική γνώση και μεθοδολογίες και ενίσχυση της εξειδίκευσής τους σε ειδικούς τομείς, ενώ συμβάλλει στην ανάπτυξη ενός διεθνούς τρόπου σκέψης, ο οποίος βασίζεται στην αναγνώριση του κινδύνου – είναι αυτό που συχνά ονομάζουμε upskilling, με τον όρο που έχει επικρατήσει διεθνώς. Τελικά, αυτό που «κερδίζουμε» είναι τη διαμόρφωση ενός Δ.Σ. με ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, το οποίο παρέχει προστιθέμενη αξία μέσα από την άσκηση της εταιρικής διακυβέρνησης της οντότητας.

Ως συμβουλευτική εταιρεία, η ΣΟΛ CROWE Συμβουλευτική προσφέρει ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών και λύσεων, καλύπτοντας ένα μεγάλο μέρος των αναγκών των σύγχρονων επιχειρήσεων. Ποιες είναι οι ενέργειές σας συγκεκριμένα για το κομμάτι της Εκπαίδευσης των μελών των Διοικητικών Συμβουλίων ως μέρος των υπηρεσιών Εταιρικής Διακυβέρνησης;

Όπως αναφέραμε, είναι κρίσιμης σημασίας τα μέλη των Δ.Σ. να λαμβάνουν στοχευμένη εκπαίδευση στο πλαίσιο της εφαρμογής μίας συγκεκριμένης πολιτικής, η οποία τελικά και θα αποφέρει προστιθέμενη αξία για τον οργανισμό και τους μετόχους.

Στη ΣΟΛ Crowe Συμβουλευτική, μελετάμε το επαγγελματικό και ακαδημαϊκό προφίλ των μελών των Δ.Σ. (δηλαδή την εξειδίκευση, τα προσόντα τους, τις σπουδές και την εμπειρία τους μεταξύ άλλων), εξετάζουμε τον ρόλο τους σε αυτό (για παράδειγμα εάν είναι εκτελεστικά στελέχη ή όχι, εάν συμμετέχουν σε ανεξάρτητες επιτροπές), και διαπιστώνουμε και αξιολογούμε τις ανάγκες τους. Έτσι,  παρέχουμε σε κάθε εταιρεία ένα πλήρες πακέτο συμβουλευτικών υπηρεσιών και υπηρεσιών διασφάλισης, το οποία είναι ειδικά προσαρμοσμένο στον σχεδιασμό και την ανάπτυξη μοντέλων εταιρικής διακυβέρνησης.   

Ο σκοπός μας είναι διττός: Αφενός η υποστήριξη και η υποβοήθηση της διαδικασίας συμμόρφωσης των διοικήσεων των υποκείμενων στον νόμο ανώνυμων εταιρειών στο νέο πλαίσιο και τις διεθνείς βέλτιστες πρακτικές, και αφετέρου η υποστήριξη στη λήψη αποφάσεων στρατηγικής, ως προς την επιλογή του κατάλληλου για το μέγεθος και την πολυπλοκότητας της οντότητας, μοντέλου εταιρικής διακυβέρνησης σε όλα τα επίπεδα.

Πρόκειται λοιπόν για ένα ολοκληρωμένο και στοχευμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης το οποίο  έχει σχεδιάσει η ΣΟΛ Crowe Συμβουλευτική και αφορά σε μέλη Διοικητικών Συμβουλίων, ανεξάρτητων επιτροπών και στελεχών. Το πρόγραμμα, παράλληλα, συνδέεται με την επιτυχημένη επιχειρηματικότητα και αυξάνει την αποτελεσματικότητα και τη λειτουργικότητά τους.

Πώς θεωρείτε ότι μια επιχείρηση μπορεί να αξιοποιήσει την υπηρεσία που προσφέρει η ΣΟΛ Crowe Συμβουλευτική για την εκπαίδευση των μελών των Διοικητικών Συμβουλίων;

Από τη μία πλευρά, φαίνεται ρητορική η ερώτηση «ποιος δεν θέλει τα ανώτατα και ανώτερα στελέχη του (και όχι μόνο) να είναι καταρτισμένα με τον καλύτερο τρόπο;». Από την άλλη, πολλοί είναι εκείνοι που πιθανώς πιστεύουν ότι δεν χρειάζονται ένα τέτοιου είδους εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Αντίθετα όμως, σε μία εποχή μας όπου τα δεδομένα μεταβάλλονται ανά πάσα στιγμή ενώ οι απαιτήσεις αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο, τώρα περισσότερο από ποτέ, τα Δ.Σ. των εισηγμένων στο ΧΑΑ εταιρειών χρειάζονται δεξιότητες για να μπορούν να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των μετόχων και των λοιπών συμφεροντούχων.

H εκπαίδευση αυτού του επιπέδου που προσφέρει η ΣΟΛ Crowe Συμβουλευτική, στοχεύει σε τρεις κατευθύνσεις:

• Στην ενδυνάμωση των τεχνικών και επαγγελματικών δεξιοτήτων των μελών Δ.Σ
• Στην παροχή επίκαιρων πρακτικών γνώσεων
• Στην ανάπτυξη μιας νοοτροπίας διακυβέρνησης επικεντρωμένης στους κινδύνους

Το αποτέλεσμα της τριπλής αυτής στόχευσης είναι η αναβάθμιση των δεξιοτήτων κάθε μέλους ξεχωριστά, η αποτελεσματικότερη λήψη αποφάσεων και τελικά η αύξηση της ανταγωνιστικότητας της επιχείρησής την οποία εκπροσωπούν.

Τώρα όσον αφορά στο γιατί χρειάζονται τα μέλη του Δ.Σ. εταιρειών τα παραπάνω χαρακτηριστικά, από ποιες απαιτήσεις προκύπτει η ανάγκη αυτή, αναφέρω ενδεικτικά:

– Το κανονιστικό περιβάλλον στο οποίο λειτουργούν οι εισηγμένες σε χρηματιστήρια ανώνυμες εταιρείες σήμερα και το οποίο χαρακτηρίζεται από σημαντικού βαθμού πολυπλοκότητα, λόγω των απαιτήσεων του ρυθμιστικού πλαισίου των κεφαλαιαγορών.

– Ο όγκος πληροφοριών που πρέπει να διαχειριστούν τα Δ.Σ. των εταιριών και οι οικονομικές εκθέσεις χρηματοοικονομικής πληροφόρησης που πλέον συνοδεύονται και από ιδιαίτερα απαιτητικές αναφορές μη χρηματοοικονομικής πληροφόρησης, τις οποίες πρέπει να μπορούν να κατανοήσουν και να διαχειριστούν στο πλαίσιο της λογοδοσίας και της επικοινωνίας με τους συμφεροντούχους.

– Από το Δ.Σ. μιας εταιρείας, επιπλέον, απαιτείται να έχει πρόσβαση σε επίκαιρες  πληροφορίες, αλλά να έχει και τις γνώσεις να τις διαχειριστεί, ώστε να μπορεί να διαχειριστεί τους κινδύνους.

Τέλος, το υφιστάμενο κανονιστικό πλαίσιο της εταιρικής διακυβέρνησης προβλέπει την υιοθέτηση και εφαρμογή τακτικής διαδικασίας αξιολόγησης της καταλληλότητας των μελών του Δ.Σ. – είναι λοιπόν αναπόφευκτο, η υποχρεωτική αυτή διαδικασία να συνδέεται με την επίσης υποχρεωτική διαδικασία της τακτικής εκπαίδευσης των μελών του ΔΣ, αφού η δεύτερη διασφαλίζει την καταλληλότητα που καλείται να αξιολογήσει η πρώτη.

Η  Εταιρική διακυβέρνηση, σε συνέχεια και του νέου νόμου, απασχολεί ιδιαίτερα τις σημερινές επιχειρήσεις. Ποιες υπηρεσίες παρέχει στην Ελληνική Επιχείρηση η ΣΟΛ Crowe Συμβουλευτική, στο πλαίσιο της εταιρικής διακυβέρνησης;

Οι εξειδικευμένες υπηρεσίες Εταιρικής Διακυβέρνησης που παρέχει στους πελάτες της η ΣΟΛ Crowe Συμβουλευτική, έχουν ως άξονα ένα ολόκληρο μοντέλο εταιρικής διακυβέρνησης το οποίο αναπτύσσεται για την κάθε επιχείρηση ξεχωριστά. Με αυτόν τον τρόπο, ενισχύεται η αξιοπιστία και η διαφάνεια στις χρηματοοικονομικές και μη χρηματοοικονομικές αναφορές, προδίδοντας αξία στους μετόχους της κάθε εταιρείας που μας εμπιστεύεται.

Πριν εκπονήσουμε το πρόγραμμα, άλλωστε, εξετάζουμε το μέγεθος, τη φύση και την πολυπλοκότητα των δραστηριοτήτων και τα χαρακτηριστικά της κάθε εταιρείας, τόσο σε επίπεδο ατομικό όσο και σε επίπεδο ομίλου.

Αναλυτικά, οι συμβουλευτικές υπηρεσίες υποστήριξης που παρέχουμε είναι:

• Σχεδιασμός του κατάλληλου μοντέλου εταιρικής διακυβέρνησης
• Σχεδιασμός και κατάρτιση του κατάλληλου Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης
• Σχεδιασμός της λειτουργίας των ανεξάρτητων επιτροπών και διαμόρφωση των σχετικών κανονισμών τους
• Συμβουλευτική υποστήριξη της λειτουργίας της Επιτροπής Ελέγχου και των Επιτροπών Αποδοχών και Υποψηφιοτήτων
• Σχεδιασμός και υποστήριξη της εφαρμογής ενός επαρκούς συστήματος εσωτερικού ελέγχου
• Κατάρτιση των πολιτικών και κανονισμών, οι οποίοι απαιτούνται από το νέο κανονιστικό πλαίσιο
• Σχεδιασμός και υποστήριξη των ειδικών ανεξάρτητων λειτουργιών διαχείρισης κινδύνων και κανονιστικής συμμόρφωσης και των πολιτικών τους
• Υλοποίηση και εφαρμογή μεθοδολογιών και συστημάτων εκτίμησης κινδύνων
• Συμβουλευτική υποστήριξη μονάδας διαχείρισης κινδύνων
• Σχεδιασμός της ανεξάρτητης λειτουργίας εσωτερικού ελέγχου και ανάπτυξη μεθοδολογιών και εργαλείων εσωτερικού ελέγχου
• Συμβουλευτική υποστήριξη μονάδας εσωτερικού ελέγχου
• Σχεδιασμός και ανάπτυξη μεθοδολογίας εσωτερικού ελέγχου, εργαλείων διαχείρισης κινδύνου και κανονιστικής συμμόρφωσης
• Εκπαίδευση των στελεχών των μελών του ΔΣ, της ανώτατης και ανώτερης διοίκησης και των στελεχών των ανεξάρτητων λειτουργιών, σε θέματα σχετικά με την εταιρική διακυβέρνηση και τις χρηματοοικονομικές αναφορές.
• Εκπαίδευση σε μη χρηματοοικονομικές αναφορές.
• Συμβουλευτικές υπηρεσίες ESG Reporting
• Υπηρεσίες διασφάλισης σε ESG Reporting και αναφορές μη χρηματοοικονομικής πληροφόρησης.

Επιπλέον, προσφέρουμε υπηρεσίες διασφάλισης ως προς τη συμμόρφωση της εταιρείας με τις απαιτήσεις της κείμενης κάθε φορά νομοθεσίας σχετικά με την εταιρική διακυβέρνηση στην Ελλάδα και υπηρεσίες διασφάλισης, εκτελώντας έργα αξιολόγησης επί του συνόλου ή σε μέρη του συστήματος εταιρικής διακυβέρνησης και του συστήματος εσωτερικού ελέγχου.

Περισσότερο από ποτέ, σήμερα, οι εταιρείες και ειδικά οι εισηγμένες στο ΧΑΑ, χρειάζονται στοχευμένη και ποιοτική εκπαίδευση. Στη ΣΟΛ CROWE Συμβουλευτική έχουμε αποδείξει ότι μπορούμε να την παρέχουμε.

Κ. Δρίτσα, σας ευχαριστώ για τη συνέντευξη αυτή.

Σας ευχαριστώ κι εγώ.

Δεδομένου ότι ένα μεγάλο μέρος μικρών, μεσαίων αλλά και μεγαλύτερων επιχειρήσεων εντάσσονται στο χαρτοφυλάκιό σας, ποια είναι η στόχευσή σας ως επιχείρηση, καθώς πρόκειται για μια εταιρεία με πολυσχιδή δραστηριότητα και ευρεία γκάμα πελατών;

Οι συνεχόμενες κρίσεις των τελευταίων ετών όπως η οικονομική κρίση, η πανδημία και η ενεργειακή κρίση, έχουν προκαλέσει αντίστοιχα συνεχείς αλλαγές στον τρόπο που λειτουργούν τόσο η παγκόσμια οικονομία όσο και οι επιμέρους αγορές.

Καθώς οι επιχειρήσεις καλούνται να προσαρμοστούν γρήγορα σε νέα και απρόβλεπτα δεδομένα, ο ρόλος μας ως μία από τις ηγέτιδες ελεγκτικές και συμβουλευτικές εταιρείες στην Ελλάδα διαφοροποιείται και διευρύνεται συνεχώς, είτε προσθέτοντας νέες υπηρεσίες είτε αναπτύσσοντας τις ήδη υπάρχουσες. Οι συμβουλευτικές μας υπηρεσίες, όπως οι υπηρεσίες τεχνολογίας, ανθρώπινου δυναμικού, HTL, εταιρικής διακυβέρνησης – τομέας στον οποίο θεωρώ ότι έχουμε σημαντική εμπειρία – εξελίσσονται παράλληλα με τις περισσότερο ‘παραδοσιακές’ μας υπηρεσίες. Στη ΣΟΛ Crowe, στόχος μας είναι να υποστηρίξουμε ενεργά τον μετασχηματισμό των επιχειρήσεων έτσι ώστε να ανταποκριθούν με επιτυχία στις προκλήσεις της νέας εποχής,  αλλά και να αναπτυχθούμε μαζί με τους πελάτες μας.

Η ορθή εταιρική διακυβέρνηση βρίσκεται στο προσκήνιο του επιχειρηματικού βίου τα τελευταία χρόνια. Ποιοι πιστεύετε ότι είναι οι τρεις βασικοί παράγοντες που διασφαλίζουν ότι μία επιχείρηση κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση σε αυτόν τον τομέα;

Το νέο πλαίσιο για την εταιρική διακυβέρνηση στο οποίο καλούνται να συμμορφωθούν πλέον οι επιχειρήσεις, αλλάζει σε μεγάλο βαθμό την ίδια τη λειτουργία τους, δεδομένου ότι αυξάνει τους ελεγκτικούς μηχανισμούς για την προστασία των μετόχων μειοψηφίας, των προμηθευτών, των πιστωτών, των εργαζομένων και γενικότερα ολόκληρου του «οικοσυστήματος». Επίσης, αναβαθμίζει την ποιότητα των μελών των Δ.Σ. αυξάνοντας ουσιαστικά και την ικανότητα των επιχειρήσεων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, όπως επίσης δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για προσέλκυση επενδυτών και κεφαλαίων μέσα από τον εκσυγχρονισμό της λειτουργίας τους. Οι αλλαγές που επιφέρει η εταιρική διακυβέρνηση, όπως και τα κριτήρια ESG, στοχεύουν στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων μέσα από την επιλεξιμότητά τους σε χρηματοδοτήσεις, υποχρεώνοντάς τες να προσαρμοστούν σε λειτουργίες που ενισχύουν τη βιωσιμότητά τους.

Πρόεδρος της επιχείρησής σας από το 2021 είναι η Εύα Αγγελίδη. Σε τι βαθμό πιστεύετε ότι μπορεί να διαφοροποιήσει τα πεπραγμένα και την ευρύτερη λειτουργία μίας επιχείρησης η γυναικεία ηγεσία;

Κατ’αρχάς θα ήθελα να σημειώσω ότι η ΣΟΛ Crowe αποτελεί την πρώτη εταιρεία του κλάδου μας που έχει επιλέξει στη θέση του Προέδρου του ΔΣ μια γυναίκα. Η κα Αγγελίδη έχει διαγράψει μια ιδιαίτερα θετική και παραγωγική πορεία στην αγορά τις τελευταίες δεκαετίες, και η προσωπική και επαγγελματική της ακεραιότητα ήταν το βασικό στοιχείο για την επιλογής της. Σε κάθε περίπτωση όμως, θεωρώ ότι η επιλογή μιας γυναίκας σε μία τέτοια θέση, έχει και έναν ισχυρό συμβολισμό ως προς την πρόθεσή μας ως εταιρεία να κάνουμε πράξη τη διαφορετικότητα και την ενσωμάτωση σε όλα τα επίπεδα, ιδιαίτερα στον τομέα μας ο οποίος είναι ως επί το πλείστων ανδροκρατούμενος.

Πώς εκπαιδεύεται, ενημερώνεται και ανταλλάσσει απόψεις και καλές πρακτικές ένας/μία CEO σήμερα;

Ο συνολικός μετασχηματισμός της αγοράς και των επιχειρήσεων, έχει σίγουρα επηρεάσει τη διαμόρφωση και την ανάπτυξη του ρόλου των C-level στελεχών. Βασικό ζητούμενο σήμερα στην αγορά είναι το upskilling και το re-skilling, ιδιαίτερα των υψηλόβαθμων στελεχών, έτσι ώστε να μπορούν να ανταποκρίνονται με επιτυχία  στις συνεχόμενες αλλαγές του τρόπου λειτουργίας των  επιχειρήσεων. Η ενημέρωση και η εκπαίδευση αποτελούν κεντρικούς πυλώνες του νέου ρόλου των CEOs, και θα έλεγα ισότιμης αξίας με τις διοικητικές ικανότητες και δεξιότητες. Προσωπικά, προσπαθώ να ενημερώνομαι συνεχώς για τις εξελίξεις της αγοράς και συμμετέχω ενεργά σε forum στην Ελλάδα και το εξωτερικό, έτσι ώστε να έχω την ευκαιρία να μαθαίνω τις νέες τάσεις σε παγκόσμια επίπεδο. 

Ποιο μοντέλο εργασίας θεωρείτε ότι θα είναι στο εξής περισσότερο αποτελεσματικό για τη λειτουργία ενός οργανισμού με δεδομένη τη δυνατότητα «επιστροφής στο γραφείο» μετά από μία μακρά περίοδο τηλεργασίας;

Το περισσότερο αποδοτικό μοντέλο εργασίας είναι σίγουρα αυτό που ταιριάζει στο περιεχόμενο της εργασίας, στην κουλτούρα τις επιχείρησης και στις ανάγκες τις λειτουργίας της. Η πανδημία έφερε στο προσκήνιο νέα μοντέλα εργασίας, με την εισαγωγή της απομακρυσμένης εργασίας ως μια νέα δυνατότητα για τους εργαζόμενους και τις επιχειρήσεις. Θεωρώ ότι το υβριδικό μοντέλο εργασίας, η δομή δηλαδή που επιτρέπει την εργασία με φυσική παρουσία και την απομακρυσμένη εργασία κατά περίπτωση, είναι το πλέον αποτελεσματικό, τόσο για τη διατήρηση της εταιρικής κουλτούρας και την δυνατότητα παραγωγικής διάδρασης των εργαζομένων, όσο και για τη διατήρηση μια σωστής ισορροπίας μεταξύ προσωπικής και επαγγελματικής ζωής, κάτι που αποτελεί κεντρικό ζητούμενο για τους εργαζόμενους παγκοσμίως, και ιδιαίτερα για τις νεότερες γενιές. 

Ένα νέο στέλεχος που έχει τη φιλοδοξία να γίνει CEO, τι θα το συμβουλεύατε;

Ο ρόλος του CEO σήμερα είναι πολυσχιδής. Στη διοικητική ικανότητα προστίθενται η δυνατότητα καθοδήγησης και έμπνευσης των ανθρώπων, η αναγκαιότητα για συνεχή εξέλιξη σε επίπεδο δεξιοτήτων, η ανάπτυξη νέων χαρακτηριστικών όπως η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα. Αυτό που θα συμβούλευα θα ήταν συνεπώς να προσπαθήσει να αναπτύξει περισσότερα χαρακτηριστικά και δεξιότητες που θα του επιτρέψουν να μπορεί να προσαρμόζεται στις διεθνείς τάσεις διοίκησης, παρά να προσπαθήσει να προσαρμόζει την επιχείρηση και τους ανθρώπους στα δικά του χαρακτηριστικά.

Η προσωπική ενασχόληση ενός CEO με τα θέματα που απασχολούν την κοινωνία είναι μέρος του ρόλου του/της;

Οι επιχειρήσεις σήμερα οφείλουν να αποτελούν ενεργά μέρη της κοινωνίας στην οποία δραστηριοποιούνται και ρόλος των CEO είναι να ενσωματώσουν στη λειτουργία των επιχειρήσεων την αναγκαιότητα για ένα συνεχές, διευρυμένο, θετικό κοινωνικό αποτύπωμα. Η προσωπική ενασχόληση των CEO με τα κοινωνικά ζητήματα θεωρώ ότι έχει ένα σημαντικό συμβολισμό προς το εσωτερικό της επιχείρησης αλλά και μια πρακτική πλευρά, αυτή της κοινωνικής συνεισφοράς, η οποία σήμερα είναι περισσότερο επίκαιρη από ποτέ. 

Άρθρο του Παναγιώτη Αλαμάνου, Διευθύνοντος Συμβούλου, ΣΟΛ Crowe, στο CEO Initiative Book 2022, Δεκέμβριος 2022.

Oι εταιρείες στην Ελλάδα έχουν αναπροσαρμόσει τη στρατηγική τους με γνώμονα τη βιώσιμη ανάπτυξη αλλά η αγορά απέχει από το να χαρακτηριστεί ώριμη. Υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές στον τρόπο προσέγγισης ανάμεσα σε μεγάλες και μικρές εταιρείες, εισηγμένες στο Χρηματιστήριο και μη εισηγμένες, ελληνικές και ξένες. Για παράδειγμα οι εισηγμένες εταιρείες, εκ των συνθηκών -λόγω των απαιτήσεων των ρυθμιστικών αρχών- προσεγγίζουν πιο ουσιαστικά τα θέματα βιωσιμότητας. Σχεδιάζουν επίσης στρατηγική σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα κι έχουν καλύτερη ορατότητα στο διεθνές περιβάλλον συγκριτικά με τις μικρότερες, οι οποίες σε συνέχεια των δοκιμασιών από τις αλλεπάλληλες κρίσεις των τελευταίων ετών και τις επιπτώσεις τους στα οικονομικά τους μεγέθη έχουν στραφεί σε στρατηγικές κυρίως βραχυπρόθεσμου ορίζοντα.

Διαφορές, επίσης, υπάρχουν ανάμεσα στις ελληνικές εταιρείες και σε εταιρείες στη Βόρεια Ευρώπη ή στη Βόρεια Αμερική, χώρες στις οποίες καλλιεργείται κουλτούρα βιωσιμότητας ενώ ισχύουν και απαιτήσεις από τις τοπικές αρχές ώστε οι εταιρείες να είναι πιο ενεργές στο ρόλο τους ως «εταιρικού πολίτη».

Παρόλα αυτά, γίνονται βήματα και στην Ελλάδα, ειδικά τα τελευταία 1-2 χρόνια, αν και εντοπίζονται κυρίως από την πλευρά των εισηγμένων εταιρειών. Στην πρόοδο που σημειώνεται βοηθά τόσο το γεγονός ότι η χώρα έχει αναπτύξει μεγαλύτερη εξωστρέφεια όσο και η συμπεριφορά των θεσμικών επενδυτών στα θέματα βιώσιμης ανάπτυξης και ΕSG, δεδομένου ότι απαιτούν από τις επιχειρήσεις εστίαση σε δείκτες μέτρησης, αναφορές και πράσινες πιστοποιήσεις προκειμένου να προχωρήσουν σε επενδύσεις. Εξάλλου, έχουν θεσπιστεί απαιτήσεις στο πλαίσιο των νέων ευρωπαϊκών νομοθεσιών όπως οι κανονισμοί SFDR και Taxonomy ενώ προς την ίδια κατεύθυνση λειτουργούν χρηματοδοτικά εργαλεία όπως το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

Σήμερα, οι επιχειρήσεις έχουν ανάγκη από εξειδικευμένες υπηρεσίες που θα τις βοηθήσουν να σχεδιάσουν και να επιταχύνουν στο δρόμο για την επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξη και στον αναγκαίο μετασχηματισμό τους. Οι συμβουλευτικές υπηρεσίες έχουν ενεργό ρόλο στη δημιουργία και την υλοποίηση αναπτυξιακών στρατηγικών και μετασχηματισμού. Από την εμπειρία που έχει συσσωρεύσει η ΣΟΛ Crowe, με υπηρεσίες τεχνολογίας, ανθρώπινου δυναμικού και εταιρικής διακυβέρνησης, συμπεραίνεται ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις έχουν αντιληφθεί την πρόκληση. Οι αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης θα πρέπει να αποτελούν μέρος της λειτουργίας και των προτεραιοτήτων τους.

Προσφέροντας υπηρεσίες σε περισσότερες από 4.000 επιχειρήσεις ετησίως και διατηρώντας ενεργό πελατολόγιο σχεδόν στο σύνολο των κλάδων της ελληνικής αγοράς, βλέπουμε ότι υπάρχουν διαφορετικές ανάγκες αλλά και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που οι επιχειρήσεις αντιλαμβάνονται και ενσωματώνουν τη βιωσιμότητα.

Υπάρχουν για παράδειγμα εταιρείες που βλέπουν τη βιωσιμότητα ως ένα μέσο άσκησης δημοσίων σχέσεων, οι οποίες επιδιώκουν να δημοσιεύσουν μια αναφορά για να δηλώσουν παρών σε μια τάση της εποχής προσεγγίζοντας τη βιωσιμότητα ως μόδα. Αυτές οι εταιρείες είναι εκτός της προσοχής μας. Εστιάζουμε στις εταιρείες που προσεγγίζουν με σοβαρότητα τον τομέα της βιωσιμότητας. Κι εδώ έχουμε δύο κατηγορίες: εταιρείες που θα αναδείξουν το θέμα του sustainability εξαρχής στα σχέδιά τους και στην επιχειρησιακή τους συμπεριφορά και αυτές που θα το κάνουν εκ των υστέρων. Διαπιστώνουμε ότι εταιρείες που εξ αρχής προσεγγίζουν μέσω των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης προμηθευτές, λιανεμπόρους ή άλλους κρίκους της εφοδιαστικής τους αλυσίδας έχουν καλύτερα αποτελέσματα από τις παραδοσιακές εταιρείες που τείνουν να περιορίζουν το θέμα βιωσιμότητα. Υπάρχει, όμως, και οικονομικό όφελος όταν μια εταιρεία υιοθετεί μια ολιστική προσέγγιση, αν και δεν πρόκειται για μια εύκολη υπόθεση. Απαιτούνται μετρήσεις και έλεγχος από τη στιγμή που ένα προϊόν θα έρθει από τον προμηθευτή μέχρι την τελική του πώληση. Μακροπρόθεσμα, αυτή είναι η πρακτική που αποδίδει. Οι επιχειρήσεις δεν πρέπει να βλέπουν τη βιωσιμότητα απλώς ως μια ρυθμιστική απαίτηση.